Wat is braille ?

Braille is een tactiel leesbaar lees- en schrijfsysteem. Het oorspronkelijke door Louis Braille ontwikkelde schrift bestond uit 6 puntjes; de linkerkolom bevat punt 1,2,3, de rechterkolom 4,5,6. Punt 1 staat dus naast punt 4, 2 naast 5, 3 naast 6. Punt 1 typ je op een brailletypemachine met de linker wijsvinger, 4 met de rechterwijsvinger, 2 met de linker middelvinger, 5 met de rechter middelvinger en 3 en 6 worden respectievelijk met de linker en rechter pink getypt. Je vindt goede uitleg in het brailledossier op Goede Kennis. Op braille-autoriteit.org lees je alles over braillestandaarden.

Op BlindICT gaat het over ‘ICT’; over ‘digitaal braille‘;  je kunt een brailleleesregel aan je computer of tablet of smartphone koppelen. Daarop kun je ook een ‘6-punts’- brailletabel instellen, maar de meeste gebruikers kiezen voor 8-punts braille. Puntje 7 staat linksonder, puntje 8 ernaast, rechtsonder.  Je hebt dan, afhankelijk van de tabel waarvoor je kiest, geen apart hoofdletter- en/of cijferteken nodig, zoals in 6-punts-braille. Het voordeel van 8-puntsbraille is dus, dat je (veel meer) 1-op-1 omzetting kan bereiken. Bijvoorbeeld: niet een ‘hoofdletterteken’+a voor A, maar bijvoorbeeld a met puntje 7.

Maar, voor we teveel de diepte ingaan, je snapt het al: op de computer is alles ‘customizable’. Iedere gebruiker kiest eigen voorkeursinstellingen. En past wanneer hij /zij ‘een beetje handig’ is, daarbinnen ook nog dingen aan. Het gevolg: de braillekarakters die op de brailleleesregel worden weergegeven, kunnen van gebruiker tot gebruiker verschillen. Ofwel: 6-punts braille is (per land/taalgebied verschillend, maar)  gestandaardiseerd, de weergave op de brailleleesregel is ‘customized’ en kan dus van gebruiker tot gebruiker verschillen.

Basisbegrippen

Braillefonts

Wil je op het beeldscherm zien hoe braille eruit ziet? Dan kun je werken met een braillefont. Zet de lettergrootte op ca. 28-29, dat geeft een aardige benadering.

Maar je kunt niet zondermeer typen, want dan krijg je fouten in het braille. Er zijn om te beginnen in braille allerlei tekens (nodig) die in druk niet nodig zijn. Bijvoorbeeld hoofdletterteken+a om A en cijferteken+a om 1 weer te geven. ie moet je dus handmatig toevoegen. Verder moet je weten welk brailleteken je wilt maken en welke letter of welk teken je daarvoor in het font waar je mee werkt, moet typen.

Een voorbeeld. Stel je wilt Simbraille in Word gebruiken (dit font wordt ook gebruikt in het document met de Nederlandse-Vlaamse braillecode van 2005 (zie de link hierboven).

Stel dat je wilt typen:
René: “Gabriëlle, ik móét het weten…! Luister: is braille 1-2-3 te leren?”

Om te zorgen dat SimBraille het juiste 6-punts braille voor de Nederlands-Vlaamse taalgebied weergeeft, moet je typen:
.Ren=3 7.Gabri$lle1 ik m+=t het weten4446.Luister3 is braille #a-#b-#c te leren57

Je ziet dat de letters die geen speciaal leesteken hebben, hetzelfde blijven. Maar voor een correcte brailleweergave van hoofdletters, cijfers, leestekens en letters met leestekens, moet je meestal iets anders intypen. .R staat voor ‘hoofdletterteken-r’, # voor ‘cijferteken’. Om een é in Simbraille weer te geven, typ je =, een $ geeft een (braille-)ë, je typt 7 voor aanhalingstekens openen (nogmaals: in deze configuratie).  Voor alle duidelijkheid: als je een ander braillefont installeert, dat gebruik maakt van een andere brailletabel, kan dit weer anders zijn.

Je kunt ook unicodebraille gebruiken. Dan kun je direct in braille typen en zie je op het beeldscherm hetzelfde braillekarakter als op de brailleleesregel. Helaas is er ook daarvoor geen snelle werkwijze. Je moet in de tabel opzoeken welk teken je wilt maken en je moet dus bralle kennen. Vervolgens pas je de lettergrootte aan voor een prettig leesbare weergave. Als je het braille op een reliëftekening wilt printen, moet je zorgen dat het daarvoor de juiste grootte heeft.

Brailletabel

Een brailletabel geeft weer, hoe zwartschrifttekens in braille worden geschreven. Bijvoorbeeld: a = (1), b = (1,2), c= (1,4), enzovoort. Er zijn in 6-punts braille maar 64 combinatiemogelijkheden. Daarom hebben veel braillekarakters vaak meerdere betekenissen. De context (het teken ervoor en/of erna, of de ‘code’ die aan de orde is, bepalen te betekenis.

Per land of taalgebied zijn er verschillende brailletabellen. Dit is minder vreemd dan het lijkt; kijk maar eens naar gewone alfabetten: die zijn ook niet allemaal hetzelfde. De Fransen hebben geen w en gebruiken heel veel é, è, à, enzovoort. De Scandinaviërs hebben bijvoorbeeld æ en å. Over de Russen en de Grieken hebben we het maar niet.

Braillecodes

Een brailleteken in gewone tekst kan een heel andere betekenis hebben dan hetzelfde teken in braillemuzieknotatie. Of in braillewiskundenotatie. Braillelezers moeten dus veel ‘codeswitchen’.

De braillemuziekcode is overigens de enige code die wereldwijd (vrijwel) hetzelfde is. De meeste landen hebben ook braillecodes voor wiskunde, scheikunde en natuurkunde.  In Nederland zijn er geen braillecodes voor wis-, natuur- en scheikunde.

Braille-conversie

Zoals inmiddels duidelijk is: tekst omzetten naar braille is niet een kwestie van een zwartschriftteken vervangen door een braillekarakter. Brailleconversieprogramma’s moeten ervoor zorgen, dat tekst (en/of muziek en/of wiskunde enzovoort) naar correct braille wordt omgezet.