Aanraakschermen

Touch tablets zijn in steeds meer huishoudens te vinden. Kun je daar wat mee met je blinde of slechtziende kind? Het antwoord is een eenduidig “JA”. Toegankelijkheid zit standaard ingebouwd in alle Android en Apple smartphones en mobiele tablets, op dit moment de meest gebruikte besturingssystemen voor touch technologie.

Android apparaten zijn een stuk goedkoper dan de Apple producten. Android is ook een veel ‘vrijer’ platform; ontwikkelaars hoeven zich niet aan de strikte regels van Apple te houden. De andere kant van de medaille is, dat de meeste gebruikers de voorkeur geven aan Apple’s iOS en vinden dat die het beste scoort op het gebied van ondersteuning voor gebruikers met een visuele beperking. In het onderstaande hebben we het over iPhone en iPad. Voor Android zijn er vergelijkbare mogelijkheden. VoiceOver heet daar TalkBack.

Spelenderwijs zelf ontdekken

De meeste apps zijn erg visueel georiënteerd. Ziende peuters en kleuters kunnen daardoor vaak moeiteloos spelletjes spelen op de smartphone of tablet van hun ouders. De ouders hoeven geen handleiding te lezen, de kinderen hebben geen aanwijzingen nodig; ze gaan gewoonweg aan de gang met hun vingers op het scherm. ‘Spelen’ is hier het sleutelwoord. Het gaat vanzelf en ze vinden het allemaal ‘heel gewoon’. Vaak zijn ze verbaasd dat je op andere beeldschermen, zoals de televisie, kunt tikken en vegen wat je wilt, zonder dat er iets gebeurt.

VoiceOver en andere toegankelijkheidsopties

Hoe zit dat voor kinderen met een visuele beperking? Hoe geef je hen de gelegenheid om zelf te ontdekken wat een touchscreen is? Het scherm zelf biedt immers geen voelbare kenmerken. Je kunt natuurlijk de VoiceOver aanzetten. Die vind je in Instellingen en standaard kun je hem aan- en uitzetten door drie keer op de startknop te drukken. Zo ervaren ze dat er iets gebeurt als je over het scherm beweegt. Tablets zijn met hun grotere scherm geschikter dan smartphones om op te beginnen. Maar hoewel het heel nuttig is om op jonge leeftijd met VoiceOver te leren werken: voor hele jonge kinderen zijn de meeste apps en dingen die worden uitgesproken (‘contxt’, ‘tekstveld’, enz.) niet erg boeiend.

In Instellingen-Algemeen-Toegankelijkheid in iPhone of iPad vind je vele mogelijkheden om het scherm aan te passen persoonlijke voorkeur en behoeften. Je kunt daar bijvoorbeeld ook ‘begeleide toegang’ instellen, zodat je kind niet per ongeluk buiten de app kan terechtkomen (en je tablet of smartphone kan ontregelen). Je kunt in die modus ook instellen welke functies of onderdelen van een app beschikbaar zijn.

Self voicing apps

Voor hele jonge kinderen met een visuele beperking kun je beter beginnen met apps, waarbij je de VoiceOver niet hoeft aan te zetten, omdat ze zelf geluid als feedback geven wanneer iets wordt aangeraakt. Een self voicing app leert blinde kinderen spelenderwijs ontdekken hoe interactie met zo’n scherm eigenlijk werkt. Je raakt het aan en… er gebeurt iets! Jij bent de baas, als jij niets doet gebeurt er niks.

De eerste stap

Je kunt bijvoorbeeld beginnen met:  ‘Stay still Squeaky!’ Onderstaande video laat zien hoe Enzo (2 jaar en 8 maanden) hiermee speelt. Moeder Laura Steinbusch vertelt: ‘Enzo zong eerder dan dat hij sprak en was zodoende al snel aangetrokken tot onze telefoons en tablets waarop hij zijn favoriete liedjes kon luisteren. Als ouders wilden we dat hij net als andere kinderen dit zelfstandig zou kunnen gaan doen maar hoe leg je het gebruik van een smartphone of tablet uit aan een jong blind kind? Via de wonderbaby.org website kwamen we in aanraking met de Ballyland apps en nadat we een iPad van de kerstman hadden gekregen gingen we aan de slag. De apps bleken nog wat te lastig voor onze jongeman maar het iBook is precies goed. Al na 1 keer luisteren begreep Enzo dat hij na “now” iets teweeg bracht door op het scherm te tikken. Leren swypen vergde iets meer oefening maar uiteindelijk kreeg hij ook die beweging te pakken en kan hij nu helemaal zelf het boek beluisteren. Vanochtend hoorde ik hem in bed het hele verhaal reciteren dus het Engels is blijkbaar ook geen probleem.’

 

Naast ‘Stay still Squeaky’ vind je ook andere apps op de Ballyland-for-iPad-website. Die zijn speciaal voor blinde kinderen ontwikkeld, maar ziende kinderen vinden ze ook leuk. Onderaan deze pagina vindt je een externe link naar een overzicht van nog meer apps die geschikt zijn voor blinde en slechtziende jonge kinderen.

Engels

De sites en de spelletjes zijn allemaal in het Engels, maar kleine kinderen gaan daar heel soepel mee om, zeker met een beetje begeleiding in het begin. We hopen natuurlijk dat er z.s.m. geld gevonden wordt om ze te vertalen. Aan de andere kant: ook Engels leren is belangrijk voor blinde kinderen; het vergroot hun mogelijkheden, want in het Engelse taalgebied zijn veel meer toegankelijke spelletjes en (educatieve) websites dan in het Nederlandse taalgebied.

Om de laatste eventuele koudwatervrees weg te halen: apps voor kleine kinderen bevatten simpele taal en de geluidseffecten en liedjes zijn universeel.

Andere gebaren met VoiceOver aan

Wanneer je met de VoiceOver werkt, zijn de vingerbewegingen anders. Bijvoorbeeld: zonder VoiceOver activeer je door aanraken een app. Met VoiceOver selecteer je de app alleen maar; de VoiceOver leest de naam van de app voor.  Vervolgens, terwijl je je vinger op de geselecteerde app houdt, moet je nog een keer tikken om de app te activeren.

Je zult dus deze ‘gebarentaal voor je vingers’ moeten leren.  Voor jonge kinderen zijn er Sonokids ‘Ballyland’ game apps for iPad die de concepten en gebaren voor VoiceOver spelenderwijs en stap voor stap aanleren. Deze zijn op dit moment alleen in het Engels beschikbaar. Begeleiders kunnen natuurlijk via die apps ‘meegroeien’ met hun leerling of kind. Voor wie zijn of haar kind of leerling liever een paar stappen meer vooruit is, is online voldoende informatie te vinden, uiteraard ook op Youtube.

Vervolgstappen

Als de basis voor het bedienen van de iPhone of iPad via VoiceOver gelegd is, kan je kind of leerling al gauw en in hetzelfde tempo als ziende leeftijdsgenoten met ‘meer serieuze’ zaken aan de slag. Belangrijk om te weten: je kunt een elektronische brailleleesregel koppelen aan iPhone en iPad! Braille lezen is belangrijk voor het leren van spelling en het vormen en onderhouden van woordbeeld. Informeer naar dergelijke compatibiliteit bij de leverancier. Maar, ouders: overleg ook met school of je Ambulant Onderwijskundig Begeleider. Het braille dat op de brailleleesregel wordt weergegeven, hangt af van de tabel die je instelt. Als je kind braille leert, begint het met de 6-punts braille zoals die op papier wordt gedrukt. Op brailleleesregels wordt meestal gewerkt met 8-punts braille. Omdat er (februari 2017 nog) geen Nederlandse 8-punts tabel is, worden vooral leestekens en cijfers op de brailleleesregel vaak heel anders weergegeven dan op papier – en dat kan lastig of verwarrend zijn voor jonge kinderen. Je kunt met het aansluiten van een brailleleesregel ook wachten tot het kind op school met een leesregel leert werken.

Tips voor kinderen die slechtziend zijn

Tot slot nog een paar belangrijke tips voor kinderen die slechtziend zijn.

• in de toegankelijkheidsopties onder ‘zien’ kun je  tekst vergroot, in een andere kleur, of in een ander lettertype laten weergeven. Je kunt de achtergrond aanpassen, contrast verbeteren, en het actieve scherm minder fel maken.
• kies voor een iPad met een witte rand om het zwarte scherm; door de witte omlijsting is duidelijker te zien waar het actieve deel van het touchscreen begint en eindigt.
• activeer de VoiceOver ‘situationeel’, bijvoorbeeld (alleen) wanneer kijken of lezen even te moeilijk of vermoeiend wordt.
• handiger dan de VoiceOver steeds aan- en uitzetten is het volgende: in de nieuwere iOS (vanaf iOS 8), zit onder de toegankelijkheidsopties ook ‘Spreek Scherm’. Als je het aanzet, kun je op ieder moment via een veegbeweging naar beneden met twee vingers de tekst op het scherm laten voorlezen. (Je hebt VoiceOver dan dus niet nodig en alle normale vinger gebaren zijn nog steeds bruikbaar voor navigatie).

Conclusie

Ga ervoor! In het prille begin is het vooral samen doen en samen ontdekken. Je vindt vast wel apps die het kind leuk vindt. Kijk ook tussen de links hieronder. En als je tips hebt, geef ze door! Geef kinderen met een visuele beperking vanaf jonge leeftijd de kans om vaardigheden te ontwikkelen in het gebruik van algemeen gangbare technologieën zoals het werken met touchscreens.  Er is geen enkele reden of excuus om dit niet te doen of uit te stellen! Als je vragen hebt, stel ze dan via info at blindict.nl!

Links voor meer info

• Webpagina van Apple over de verschillende toegankelijkheidsfeatures op iOS.
• Informatie en uitleg over de beste toegankelijheidsfeatures op iPads, inclusief Guided Access (begeleide toegang) op de Amerikaanse ‘Wonderbaby’ website door en voor ouders van kinderen met een visuele handicap. (Engelstalig).
• Informatie over Sonokids game apps waarmee blinde kinderen – en begeleiders – de VoiceOver vinger bewegingen kunnen leren. (Engelstalig).
• Paths to Technology : nuttige tips en informatie over technologiegebruik van de Perkins School for the Blind in Amerika. (Engelstalig).
• Webpagina met spelletjes voor jonge kinderen met een visuele beperking.  De meeste spelletjes zijn helaas niet echt geschikt voor volledig blinde kinderen. (Engelstalig).
• Artikel over de zoom en vergrotingsinstellingen voor slechtziende leerlingen. (Engelstalig).
• Webpagina met informatie over TalkBack van Android.
• Braille in de Toekomst (Dedicon).